خداوند عزّوجلّ دین اسلام را دینی جهانی، فراگیر و ضامن سعادت بشر در همهوقت و همهجا انتخاب کرده است.
در دین اسلام بعضی از امور دینی و ایمانی چناناند که انسان میتواند با نیروی عقل و اندیشة خدادادی خویش آنها را دریابد؛
امّا پارهای دیگر که به عالم غیب و نادیده مربوط اند، چناناند که انسان نمیتواند آنها را با ترازوی عقل و خرد بشری بسنجد، و دربارة آنها بهطور حتم باید سخن خدا و رسول را بپذیرد و به وجود آنها ایمان و باور قطعی داشته باشد، مانند: دوزخ، بهشت، پل صراط، نامة اعمال، عذاب قبر، وجود فرشتگان و … .
در دین اسلام بعضی از امور دینی و ایمانی چناناند که انسان میتواند با نیروی عقل و اندیشة خدادادی خویش آنها را دریابد؛
امّا پارهای دیگر که به عالم غیب و نادیده مربوط اند، چناناند که انسان نمیتواند آنها را با ترازوی عقل و خرد بشری بسنجد، و دربارة آنها بهطور حتم باید سخن خدا و رسول را بپذیرد و به وجود آنها ایمان و باور قطعی داشته باشد، مانند: دوزخ، بهشت، پل صراط، نامة اعمال، عذاب قبر، وجود فرشتگان و … .
بر همین اساس خداوند عزّوجلّ در جایجای قرآن در بیان اوصاف مؤمنان و پرهیزگاران آورده است:
«الّذین یؤمنون بالغیب» [بقره: ۳]؛
آنانیکه به غیب [و جهان ماورای حس] باور دارند.
«الّذین یؤمنون بالغیب» [بقره: ۳]؛
آنانیکه به غیب [و جهان ماورای حس] باور دارند.
آنان که فقط از زاویة عقل و خرد بشری و با تجربهگرایی و ظاهرگرایی به همة امور مینگرند، همواره در چندوچون امور غیبی به ایراد شبهه میپردازند.
یکی از مواردی که ما از حقیقت آن به کمک اخبار غیبی و در پرتو آیات قرآن و احادیث نبوی، خبر یافته و به آن ایمان داریم، گرفتار شدن گناهکاران پس از وداع با زندگی دنیا به «عذاب قبر» است؛ امّا عدهای با برداشتهای ظاهرگرایانه و سطحی از آیات قرآن، منکر حقیقت عذاب قبر شده و شبهاتی را در این مورد مطرح کرده و میکنند.
پیشینة اختلاف دربارة عذاب قبر
اهلسنّتوجماعت اتفاقنظر دارند که عذاب قبر حق است و با توجه به آیات وارده در این باب و احادیث صریح و متواتر، هیچگونه تردیدی در این زمینه نیست؛
امّا بعضی از عقلگرایان منکر عذاب قبر شدند و راه متفاوتی را از قاطبة امّت اسلامی پیش گرفتند.
امّا بعضی از عقلگرایان منکر عذاب قبر شدند و راه متفاوتی را از قاطبة امّت اسلامی پیش گرفتند.
علامه ابنعبدالبر مالکی در کتاب «التمهید» از عبدالله بن عباس ـ رضیاللهعنهما ـ روایت کرده است:
از عمر بن خطاب ـ رضیاللهعنه ـ شنیدم که فرمود: ای مردم رجم حق است، دراینباره به سوی گمراهی مروید؛
رسول خدا و ابوبکر صدّیق رجم کردهاند، پس از آنان در دورة من نیز رجم صورت گرفته است؛ امّا بهزودی در میان این امّت افرادی پیدا میشوند که رجم را انکار میکنند، خروج دجال را نمیپذیرند، طلوع خورشید از مغرب را تکذیب میکنند، عذاب قبر را انکار میکنند و قیامت را نیز نمیپذیرند.(همان:۲۲۰)
از عمر بن خطاب ـ رضیاللهعنه ـ شنیدم که فرمود: ای مردم رجم حق است، دراینباره به سوی گمراهی مروید؛
رسول خدا و ابوبکر صدّیق رجم کردهاند، پس از آنان در دورة من نیز رجم صورت گرفته است؛ امّا بهزودی در میان این امّت افرادی پیدا میشوند که رجم را انکار میکنند، خروج دجال را نمیپذیرند، طلوع خورشید از مغرب را تکذیب میکنند، عذاب قبر را انکار میکنند و قیامت را نیز نمیپذیرند.(همان:۲۲۰)
دلایل اثبات عذاب قبر از قرآن
بعضی از منکران عذاب قبر چنین میپندارند که دربارة عذاب قبر در قرآن هیچ بحثی وارد نشده است و بر احادیث نیز نمیتوان اعتماد کرد؛ لذا نتیجه میگیرند که عذاب قبر حقیقت ندارد.
به تصریح دانشمندان قرآنپژوه و مفسران متبحّر، آیههای زیادی در قرآن مجید هست که بر حقیقت عذاب قبر دلالت دارد و ما در اینجا به ذکر بعضی از آنها میپردازیم:
آیة اوّل: خداوند عزّوجلّ دربارة فرعون و فرعونیان آورده است:
«النّار یعرضون علیها غُدوّاً و عشیّاً و یوم تقوم الساعة أدخلوا آل فرعون أشدّ العذاب»[غافر:۴۶]؛
آتش است که [در عالم برزخ] بههنگام صبح و شام بر آن عرضه میشوند، و روزی که قیامت بر پا شود [گوییم:] فرعونیان را به سختترین عذاب درآورید.
«النّار یعرضون علیها غُدوّاً و عشیّاً و یوم تقوم الساعة أدخلوا آل فرعون أشدّ العذاب»[غافر:۴۶]؛
آتش است که [در عالم برزخ] بههنگام صبح و شام بر آن عرضه میشوند، و روزی که قیامت بر پا شود [گوییم:] فرعونیان را به سختترین عذاب درآورید.
این آیه به اتّفاق مفسران و محدّثان، دربارة عالم برزخ و عذاب قبر است؛ زیرا نخست عرضه شدن آنها بر آتش در صبحگاهان و شامگاهان ذکر گردیده، سپس از عذاب دردناک قیامت سخن به میان آمده است که دو عذاب جداگانهاند.
امام بخاری نیز از این آیه بر اثبات عذاب قبر استدلال کرده و در باب «المیّت یعرض علیه بالغداة و العشیّ» حدیثی از عبدالله بن عمر ـ رضیاللهعنهما ـ روایت کرده است که رسولالله ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ فرمود: «هرگاه کسی از شما بمیرد، صبحگاهان و شامگاهان جایگاهش (در بهشت یا دوزخ) به او عرضه میشود و او آن را مشاهده میکند.»
امام قرطبی گفته است: جمهور علما بر این باوراند که این عرضهشدن، در عالم برزخ صورت میگیرد که دلیلی است بر اثبات عذاب قبر. (فتحالباری: ۳/۳۸۰)
امام بخاری نیز از این آیه بر اثبات عذاب قبر استدلال کرده و در باب «المیّت یعرض علیه بالغداة و العشیّ» حدیثی از عبدالله بن عمر ـ رضیاللهعنهما ـ روایت کرده است که رسولالله ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ فرمود: «هرگاه کسی از شما بمیرد، صبحگاهان و شامگاهان جایگاهش (در بهشت یا دوزخ) به او عرضه میشود و او آن را مشاهده میکند.»
امام قرطبی گفته است: جمهور علما بر این باوراند که این عرضهشدن، در عالم برزخ صورت میگیرد که دلیلی است بر اثبات عذاب قبر. (فتحالباری: ۳/۳۸۰)
آیة دوّم: «و لو تری إذ الظالمون فی غمرات الموت و الملائکة باسطوا أیدیهم أخرجوا أنفسکم، ألیوم تجزون عذاب الهون بما کنتم تقولون علی الله غیرالحقّ و کنتم عن آیاته تستکبرون»[انعام: ۹۳]؛
و [شگفتزده شوی] چون بنگری وقتی که ستمکاران در شداید و سکرات مرگ باشند و فرشتگان دستان خود را گشاده و دراز کردهاند [و آنان را میزنند و میگویند:] جانهایتان را بیرون آورید.
امروز به [سزای] آنچه به ناحق بر خداوند میگفتید و [بهسزای آنکه] از آیاتش سرکشی میکردید، به عذاب خوارکننده کیفر داده میشوید.
و [شگفتزده شوی] چون بنگری وقتی که ستمکاران در شداید و سکرات مرگ باشند و فرشتگان دستان خود را گشاده و دراز کردهاند [و آنان را میزنند و میگویند:] جانهایتان را بیرون آورید.
امروز به [سزای] آنچه به ناحق بر خداوند میگفتید و [بهسزای آنکه] از آیاتش سرکشی میکردید، به عذاب خوارکننده کیفر داده میشوید.
امام بخاری از این آیه نیز بر اثبات عذاب قبر استدلال کرده است، و علامه ابنحجر در فتحالباری شیوة استدلال را اینگونه ذکر کرده که حضرت ابنعباس دربارة این آیه گفته است: این حالت هنگام مرگ پیش میآید و «بسط ید» به معنای زدن است و آیة دیگر قرآن «فکیف إذا توفّتهم الملائکة یضربون وجوههم و أدبارهم» دلیل بر این مطلب است؛ یعنی فرشتگان پس از گرفتن جانشان آنان را شکنجه میدهند و میزنند که مراد همان عذاب قبر است. (عثمانی، أحکامالقرآن: ۴/۸۴)
آیة سوّم: «سنعذّبهم مرّتین ثم یردّون إلی عذاب غلیظ»[توبه: ۱۰۱]؛ دوبار آنان را عذاب خواهیم کرد، آنگاه به عذابی بزرگ بازگردانده میشوند.
امام بخاری از این آیه نیز بر اثبات عذاب قبر استدلال کرده و ابنحجر از حسن بصری نقل کرده است که وی گفت: مراد از«سنعذّبهم مرّتین»، عذاب در دنیا و در قبر است، و پس از این دو عذاب به عذاب بزرگ دوزخ گرفتار میشوند. (فتحالباری: ۳/۱۸)
آیة چهارم: «یثبّت الله الذین آمنوا بالقول الثّابت فی الحیوة الدنیا و فی الآخرة»[ابراهیم:۲۷]؛
خداوند مؤمنان را در زندگانی دنیا و در آخرت به سخن استوار، پایدار میدارد.
خداوند مؤمنان را در زندگانی دنیا و در آخرت به سخن استوار، پایدار میدارد.
امام بخاری در صحیح بخاری از حضرت براء بن عازب روایت کرده است که رسولخدا ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ فرمود: هنگامی که مؤمن در قبرش گذاشته میشود، آنگاه گواهی میدهد که هیچ معبودی سزاوار پرستش نیست جز خداوند و اینکه محمّد رسول خداست.
پس مراد آیة «یثبّت الله الذین آمنوا …» همین است و دربارة احوال انسان در قبر نازل شده است.
پس مراد آیة «یثبّت الله الذین آمنوا …» همین است و دربارة احوال انسان در قبر نازل شده است.
اثبات عذاب قبر از احادیث
دربارة ثبوت عذاب قبر، احادیث بیشماری از رسولاکرم ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ روایت شده است، و تنوّع و تعداد این روایات بهحدّی است که علما به تواتر معنوی این روایات حکم کرده و با تأکید دربارة حقیقت عذاب قبر سخن گفتهاند.
حدیث اوّل: امام بخاری در چندین جا از کتاب صحیح خود و نسائی و دیگر محدّثین از حضرت اسما بنت ابوبکر صدّیق ـ رضیاللهعنهما ـ روایت کردهاند که رسولخدا ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ برای مردم موعظه کرد و از فتنه و آزمایش قبر و اینکه آدمی بدان گرفتار میشود، سخن گفت.
هنگامیکه پیامبر ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ دراینباره سخن گفت، مردم از ترس به همهمه افتادند.
هنگامیکه پیامبر ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ دراینباره سخن گفت، مردم از ترس به همهمه افتادند.
حدیث دوّم: از حضرت انس ـ رضیاللهعنه ـ روایت شده که رسولاکرم ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ فرمود: «لولا أن لاتدافنوا، لدعوت الله أن یسمعکم من عذاب القبر» (رواه مسلم)؛
اگر ترس آن نبود که شما مردگانتان را دفن نمیکنید، از خداوند میخواستم که عذاب قبر را به شما بشنواند.
اگر ترس آن نبود که شما مردگانتان را دفن نمیکنید، از خداوند میخواستم که عذاب قبر را به شما بشنواند.
حدیث سوّم: عبدالله بن عمر ـ رضیاللهعنهما ـ از رسولاکرم ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ روایت کرده است که آنحضرت فرمود: «إنّ أحدکم إذا مات عرض علیه مقعده بالغداوة و العشیّ، إن کان من أهل الجنّة، فمن أهل الجنّة، و إن کان من أهل النّار، فمن أهل النّار، فیقال: هذا مقعدک حتّی یبعثک الله إلی القیامة»(رواه البخاری و مسلم و الترمذی و النسائی و ابوداود)؛
هرگاه کسی از شما بمیرد، صبحگاهان و شامگاهان جایگاهش (در بهشت یا دوزخ) به او عرضه میشود. اگر از بهشتیان باشد، جایگاهش در بهشت، و اگر از دوزخیان باشد، جایگاهش در دوزخ به او نشان داده شده و گفته میشود: این جایگاه توست تا اینکه روز رستاخیز از اینجا برخیزی.
هرگاه کسی از شما بمیرد، صبحگاهان و شامگاهان جایگاهش (در بهشت یا دوزخ) به او عرضه میشود. اگر از بهشتیان باشد، جایگاهش در بهشت، و اگر از دوزخیان باشد، جایگاهش در دوزخ به او نشان داده شده و گفته میشود: این جایگاه توست تا اینکه روز رستاخیز از اینجا برخیزی.
حدیث چهارم: عبدالله بن عباس ـ رضیاللهعنهما ـ روایت کرده است: مرّ النبیّ ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ بقبرین، فقال: «إنّهما لیعذّبان و ما یعذّبان فی کبیر؛ أمّا أحدهما فکان لایستتر من البول و أمّا الآخر فکان یمشی بالنمیمة».
ثم أخذ جریرة رطبة فشقّها نصفین، فغرز فی کل قبر واحد.
قالوا: یارسولالله! لمفعلت؟
قال: «لعلّه یخفف عنهما ما لم ییبسا» (أخرجه البخاری)؛
رسولخدا ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ از کنار دو قبر گذر کرد و فرمود: صاحبان این دو قبر به عذاب گرفتاراند، البته آنها بهخاطر گناه بزرگی سزا داده نمیشوند؛ یکی از این دو نفر از [ترشح و چکیدن] ادرار [بر روی بدن و لباسش] پرهیز نمیکرد، و دوّمی سخنچینی میکرد … .
ثم أخذ جریرة رطبة فشقّها نصفین، فغرز فی کل قبر واحد.
قالوا: یارسولالله! لمفعلت؟
قال: «لعلّه یخفف عنهما ما لم ییبسا» (أخرجه البخاری)؛
رسولخدا ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ از کنار دو قبر گذر کرد و فرمود: صاحبان این دو قبر به عذاب گرفتاراند، البته آنها بهخاطر گناه بزرگی سزا داده نمیشوند؛ یکی از این دو نفر از [ترشح و چکیدن] ادرار [بر روی بدن و لباسش] پرهیز نمیکرد، و دوّمی سخنچینی میکرد … .
حدیث پنجم: عن أبیهریرة قال: قال رسولالله ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ : «عوذوا بالله من عذاب القبر، عوذوا بالله من فتنة المسیح الدّجّال، عوذوا بالله من فتنة المحیا و الممات».(رواه مسلم)
و عن أبیهریرة قال: کان رسولالله ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ یدعو: «الّلهم إنی أعوذبک من عذاب القبر، و من عذاب النّار، و من فتنة المحیا و الممات، و من فتنة المسیح الدّجال».(أخرجه البخاری)
آنحضرت به اصحاب توصیه کردند که از عذاب قبر به خدا پناه ببرند، و هم خود در دعاها از عذاب قبر به خدا پناه میبردند.
و عن أبیهریرة قال: کان رسولالله ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ یدعو: «الّلهم إنی أعوذبک من عذاب القبر، و من عذاب النّار، و من فتنة المحیا و الممات، و من فتنة المسیح الدّجال».(أخرجه البخاری)
آنحضرت به اصحاب توصیه کردند که از عذاب قبر به خدا پناه ببرند، و هم خود در دعاها از عذاب قبر به خدا پناه میبردند.
حدیث ششم: عن عثمان رضیاللهعنه، أنّ رسولالله ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ قال: «ما رأیت منظراً قطّ إلا القبر أفظع منه» (أخرجه الترمذی)؛
من هرگز منظرهای هولناکتر از منظرة قبر ندیدهام.
من هرگز منظرهای هولناکتر از منظرة قبر ندیدهام.
در این زمینه احادیث دیگری نیز آمده است که مفهوم برخی از آنها عبارت است از: مردگان با یکدیگر دیدار میکنند؛
قبر نخستین منزل آخرت است؛
قبر با انسان سخن میگوید؛
عمل میّت با او در قبر میرود؛
باید برای میّت قوم صالحی را برگزینند، یعنی او را در میان قبور صالحان دفن کنند؛
و احادیث بیشمار دیگر که امام قرطبی بسیاری از آنها را در کتاب «التذکره» آورده است.
قبر نخستین منزل آخرت است؛
قبر با انسان سخن میگوید؛
عمل میّت با او در قبر میرود؛
باید برای میّت قوم صالحی را برگزینند، یعنی او را در میان قبور صالحان دفن کنند؛
و احادیث بیشمار دیگر که امام قرطبی بسیاری از آنها را در کتاب «التذکره» آورده است.
امام قرطبی پس از ذکر بسیاری از دلایل وحیانی و روایی، مینویسد: ایمان داشتن به عذاب قبر و فتنة قبر واجب و تصدیقش همانگونه که رسول صادق ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ خبر داده، لازم است. اخباری که از پیامبر مختار ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ به ما رسیدهاند همین مطلب را میرسانند و مذهب اهلسنّتوجماعت نیز همین است و اصحاب کرام که قرآن به زبانشان نازل شد، جز این را از پیامبرخدا ـ صلّیالله علیه وسلّم ـ نفهمیدند، و تابعین و دیگرانی که پس از آنان آمدند نیز همین مطلب را فهمیدهاند.(التذکره: ۱/۲۵)
حکم منکر عذاب قبر
امام احمد بن حنبل میگوید: عذاب قبر حق است و جز انسان گمراه و گمراهکننده، کسی آن را انکار نمیکند. (ابنقیّم، الروح: ۵۷)
امام قرطبی میگوید: هرکس بگوید روح میمیرد و فنا میشود، ملحد است.(التذکره: ۱/۲۱)
امام قرطبی میگوید: هرکس بگوید روح میمیرد و فنا میشود، ملحد است.(التذکره: ۱/۲۱)
منبع : توحید آنلاین
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر